 Τα μυστικά που κρύβονται στα έγκατα της Αγίας Σοφίας ήρθαν στο φως για πρώτη φορά το 2009.
Μια ομάδα Τούρκων κινηματογραφιστών με επικεφαλής τον σκηνοθέτη Γκιοκσέλ Γκιουλένσοϊ που εξασφάλισε τη μοναδική άδεια από το τουρκικό υπουργείο Πολιτισμού για να επισκεφθεί τα «άδυτα» της Αγίας Σοφίας και με την κάμερά του να καταγράψει τα καλά κρυμμένα μυστικά της, διαπίστωσαν πως οι θρύλοι για τον «ναό των ναών» δεν είναι τελικά μακριά από την πραγματικότητα.
Τα γυρίσματα κράτησαν τρεις ημέρες, η ομάδα του Γκιουλένσοι διέσχισε 238 μέτρα σε υπόγειες στοές, οι περισσότερες από τις οποίες ήταν πλημμυρισμένες, και ανακάλυψε τουλάχιστον 20 διακλαδώσεις τις οποίες δεν κατάφερε να εξερευνήσει.
«Αρχικός στόχος μου ήταν να εξερευνήσω τις σήραγγες κάτω από την Αγία Σοφία, οι οποίες κατά τον θρύλο τη συνδέουν με τα Πριγκιπόννησα, τη Βασιλική Στέρνα, τον Ιππόδρομο και το Μεγάλο Παλάτι! Αν πάτε στο Σουλτάν Αχμέτ και ρωτήσετε τον κόσμο τι πιστεύει για τις σήραγγες της Αγίας Σοφίας, οι εννέα στους δέκα θα σας πουν ότι φτάνουν μέχρι τα νησιά", λέει ο σκηνοθέτης. Με τη βοήθεια των καθηγητών της Βυζαντινής Αρχαιολογίας Ιχσάν Τουνάι και Χαλούκ Τσετίνκαγια αλλά και των υπευθύνων του Μουσείου της Αγίας Σοφίας εντοπίστηκαν δύο πιθανές είσοδοι για τις σήραγγες του ναού και η εξερεύνηση άρχισε.
.jpg) Οι είσοδοι: Η πρώτη είσοδος βρέθηκε στο τμήμα του πρόναου και όπως παραδέχεται η ομάδα «ο εντοπισμός ήταν σχετικά εύκολος καθώς το σιδερένιο καπάκι έδειχνε πως από κάτω κάτι κρυβόταν». Λίγα μέτρα πιο μακριά μια δεύτερη ομάδα εντόπισε δίπλα σε μια μαρμάρινη κρήνη ένα κομμάτι μάρμαρο που τους έβαλε σε σκέψεις. «Η πλάκα είχε σφραγιστεί με σταυρούς, οι οποίοι είχαν σοβατιστεί. Το αφαιρέσαμε χωρίς να το καταστρέψουμε και μπήκαμε στη στέρνα εφαρμόζοντας το σύστημα του ναργιλέ. Αφήσαμε τις μπουκάλες στον ναό και εφαρμόζοντας έναν μεγάλο σωλήνα κατεβήκαμε στα σκοτεινά νερά που βρίσκονταν κάτω από τα πόδια μας», αφηγείται ο Οζάν Γκιοκντεγέρ, ο μοναδικός που διέσχισε όλες τις υπόγειες στοές και είδε τα περισσότερα από τα «απόκρυφα». Η επικοινωνία των στοών της Αγίας Σοφίας με τον Βόσπορο και τα Πριγκιπόννησα σύμφωνα με τον Γκιουλένσοϊ αποδείχτηκε θρύλος. «Αυτή τη σελίδα πρέπει να τη σκίσουμε», λέει με βεβαιότητα ο σκηνοθέτης του ντοκιμαντέρ. «Φτάσαμε μέχρι το σημείο μηδέν και είδαμε ότι δεν οδηγούν πουθενά», επιμένει ο Γκιουλένσοϊ.
«Κάπου εκεί κάτω μπορεί να υπάρχει μια έξοδος που δεν έχουμε ακόμη ανακαλύψει...». Αυτή είναι η άποψη του Οζάν Γκιοκντεγέρ, του δύτη που βούτηξε στα παγωμένα νερά των στοών. «Δεν αποκλείεται το ενδεχόμενο να υπάρχει μια μυστική έξοδος μέσα στις στέρνες τις οποίες εξερεύνησα ο ίδιος όταν κατέβηκα κάτω από την Αγία Σοφία. Είδα τα τοιχώματα κατεστραμμένα και καρφώθηκε στο μυαλό μου ότι κάπου εκεί μπορεί να υπάρχει μια έξοδος. Πρέπει να γίνουν εργασίες και από αρχαιολόγους σε εκείνες τις στέρνες, για να καταλάβουμε τι πραγματικά υπάρχει», λέει ο Οζάν.
O σεναριογράφος Κουτσί Ακιλί πάντως δεν διστάζει να αποκαλύψει την κρυφή επιθυμία της ομάδας: να βρουν το κρυφό δωμάτιο της Αγίας Σοφίας από όπου διέφυγε ο ιερέας στη λειτουργία της 29ης Μαΐου 1453 όταν ο Μωάμεθ ο Πορθητής εισέβαλε στον ναό, αλλά και το δισκοπότηρο που χάθηκε κατά την Άλωση της Πόλης και ο μύθος το θέλει να βρίσκεται κάπου στα βάθη της! «Αυτό το δωμάτιο δεν μπορεί να είναι μακριά, είναι κάπου εκεί. Και όταν ανακαλυφθεί, πολύ πιθανόν μέσα σε αυτό να βρίσκονται πολλά σημαντικά, ιερά κειμήλια της χριστιανοσύνης», λέει ο Κουτσί Ακιλί και υπογραμμίζει ότι το κρυφό δωμάτιο είναι το πιο σημαντικό από όλα. Δεν αποκλείει μάλιστα μέσα σε αυτό να βρίσκονται ακόμη και ιστορικές έρευνες που έγιναν τα βυζαντινά χρόνια καταγράφοντας στοιχεία για τον πληθυσμό και τις συνθήκες ζωής του.
«Μόλις κατεβήκαμε από τη σήραγγα πέσαμε σε νερό. Παγωμένο. Έξι βαθμοί πάνω από το μηδέν, σκοτάδι-πίσσα και ο αέρας που παίρναμε από τις μπουκάλες οξυγόνου να έρχεται λίγος λίγος, με τη μέθοδο του ναργιλέ», περιγράφει την κάθοδο του ο δύτης και φωτογράφος Οζάν Γκιοκντεγέρ. Μαζί με τον ζογκλέρ Αϊντίν, που με τα 45 κιλά του και το 1.55 ύψος του ήταν ο ιδανικός για να εξερευνήσει «ακόμη και τις τρύπες που δεν χωράνε τα ποντίκια...», και τον Ενγκίν, πραγματοποίησαν το πιο δύσκολο κομμάτι της ανακάλυψης.
Η μαρμάρινη κρήνη στην Αγία Σοφία από όπου οι πιστοί έπαιρναν το αγίασμα είχε βάλει σε υποψίες τους αρχαιολόγους πως συνδέεται με κάποια στέρνα. Γι' αυτό έψαχναν να βρουν κοντά σε αυτή την είσοδο.
 «Πρώτος κατέβηκε ο Ενγκίν και έπειτα από 15-20 λεπτά κατέβηκα κι εγώ. Ύστερα από μερικά μέτρα βρήκαμε ένα πέρασμα που ήταν κλεισμένο με μια μαρμάρινη πλάκα. Την μετακινήσαμε και μπήκαμε μέσα. Εκεί δεν υπήρχε νερό, αλλά μια στοά που χανόταν στο πουθενά», αφηγείται ο Οζάν. Το πρώτο που είδε ήταν ένας σκελετός γάτας. Ύστερα είδε δύο ρόπαλα και μόλις τα ακούμπησε αμέσως έγιναν σκόνη. Το ίδιο έγινε και με έναν κουβά.
Η αποθήκη: Η άλλη ομάδα που είχε μπει από τον πρόναο αρχικά είχε πιο εύκολο έργο. Η σήραγγα οδηγούσε σε έναν χώρο που έμοιαζε με αποθήκη. «Σπασμένα τζάμια, κεριά και έπιπλα είχαν πεταχτεί εκεί. Πήραμε μερικά πράγματα και τα δώσαμε στην ομάδα που ανέμενε πάνω από τη στέρνα», αναφέρει ο Γκιοκσέλ Γκιουλένσοϊ.
Ένα από τα πρώτα ευρήματα της ομάδας ήταν ένα στρατιωτικό παγούρι με ημερομηνία 1917. Οι Τούρκοι εκτιμούν ότι πολύ πιθανόν κατά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο στρατιώτες που επισκέφθηκαν την Αγία Σοφία να έριξαν κατά λάθος τα παγούρια τους στη στέρνα στην προσπάθεια τους να πάρουν αγίασμα. Το μυαλό των Ρωμιών της Πόλης πήγε στους 5 Έλληνες αξιωματικούς, που το 1919 πραγματοποίησαν τη μοναδική από την Άλωση ορθόδοξη λειτουργία.
Ο χώρος της δεύτερης σήραγγας δεν είχε νερό και η ομάδα κινήθηκε σχετικά εύκολα αν και έπρεπε να περπατούν σχεδόν διπλωμένοι στα δύο και σε ορισμένα σημεία μπουσουλώντας. Σε απόσταση περίπου 40 μέτρων οι δύο ομάδες συναντήθηκαν, με ανοίγματα στοών να βρίσκονται δεξιά και αριστερά τους. Σε αρκετά από αυτά τα ανοίγματα υπήρχαν τάφοι χριστιανών. Σύμφωνα με τους αρχαιολόγους της επιχείρησης, πρόκειται για τάφους ορθόδοξων ιερέων της Αγίας Σοφίας. «Ήδη έχω το θέμα του επόμενου ντοκιμαντέρ μου», εκμυστηρεύεται ο Γκιουλένσοϊ. Όπως λέει, με την κάμερα του θα προσπαθήσει να κα-ταγράψει όλα τα ταφικά μνημεία και στη συνέχεια να βρει την ιστορία των ανθρώπων που βρίσκονται για αιώνες θαμμένοι εκεί. «Εκείνο που με συγκλόνισε ήταν μια αλυσίδα την οποία ακολούθησα και είδα ότι οδηγούσε σε έναν τοίχο με δύο κρίκους. Κατάλαβα ότι εκεί μπορεί να έριχναν αιχμαλώτους», λέει συγκινημένος ο Οζάν Γκιοκντεγιέρ.
Τα λείψανα του Αγίου Αντιγόνου και ο παιδικός τάφος
Το ντοκιμαντέρ του Γκιουλένσοϊ για τις κινστέρνες της Αγίας Σοφίας τον έφερε σε επαφή με τον υπόγειο κόσμο του ναού. «Ο έρωτας μου για την Αγία Σοφία γεννήθηκε το 1998. Ήξερα ότι θα ήταν μια μακροχρόνια σχέση. Πρώτα έπρεπε να την δω με τα ίδια μου τα μάτια, να την γνωρίσω και το πιο σημαντικό να την ανακαλύψω. Κι αυτό έκανα. Με το πέρασμα του χρόνου, η αγάπη μετατράπηκε σε πάθος που με κυριαρχεί εδώ και 11 χρόνια», αποκαλύπτει ο σκηνοθέτης.
Στη στέρνα: «Ήταν σαν ένα ταξίδι στο χρόνο. Είδαμε το αθέατο πρόσωπο της Αγίας Σοφίας», λέει συγκινημένος ο Οζάν. Διερωτάται τι άλλο μπορεί να υπάρχει μέσα σε εκείνη τη στέρνα, γιατί ελάχιστα είναι εκείνα που κατάφερε να δει. «Πρέπει να ερευνήσουν τη στέρνα αρχαιολόγοι. Δεν αποκλείεται να υπάρχουν πολύτιμα αντικείμενα εκεί κάτω». Μια από τις μεγαλύτερες εκπλήξεις για την ομάδα ήταν η ανακάλυψη των οστών ενός παιδιού. Οι έρευνες έδειξαν πως ο σκελετός που βρέθηκε χρονολογείται στη βυζαντινή περίοδο.
Στο δωμάτιο του αγίου Αντιγόνου μπήκε ο Αϊντίν, ο πιο αδύνατος από τους δύτες της ομάδας. Τα γυρίσματα τελείωναν. Είχε αρχίσει να βραδιάζει και εκείνος προχωρούσε προς το τέλος του τελευταίου τούνελ στο βόρειο τμήμα της Αγίας Σοφίας. Ο Αϊντίν κρατούσε το φως αλλά δεν έβλεπε την άκρη της σήραγγας. «Μπορεί να είναι κάτι σημαντικό, πρέπει να δούμε μέχρι το τέλος», είπε ο Γκιουλένσοϊ. Του έδωσαν μεγαλύτερο καλώδιο και προχώρησε. Έφτασε σε ένα σημείο που έπρεπε να περάσει από μια τρύπα» μικρότερη και από ποντικιού"! Ο Αϊντίν έβγαλε το κράνος του και κατάφερε να περάσει! Και τότε έφτασε στον τάφο. Ο Γκιουλένσοϊ και η ομάδα του, ακόμη και όταν βρήκαν τον τάφο, δεν είχαν αντιληφθεί τι είχαν ανακαλύψει. Πολύ αργότερα στο εργαστήρι όταν ο αρχαιολόγος Χαλούκ Τσεντίνκαγια έβλεπε τις εικόνες που τράβηξαν, κατάλαβε. «Μια στιγμή», τους είπε μόλις είδε την εικόνα. «Βρήκατε τον τάφο του Αγίου Αντιγόνου!» αναφώνησε. Τελευταία αναφορά στον τάφο του αγίου είχε γίνει τον 13ο αιώνα από έναν Ρώσο περιηγητή!
Η κρύπτη της μεγάλης φυγής
Οι ανακαλύψεις του Ελβετού αρχιτέκτονα
που είχε ανακαινίσει την Αγ. Σοφία
 Τον θρύλο της κρύπτης από την οποία φυγαδεύτηκε ο ιερέας και μέρος του εκκλησιάσματος στην τελευταία βυζαντινή λειτουργία την Τρίτη 29 Μαΐου 1453, «ανάστησε» η ανακάλυψη των προσωπικών εγγράφων του Ελβετού αρχιτέκτονα Γκάσπαρο Φοσάτι. Του ανθρώπου που το 1847 με εντολή του σουλτάνου Αμπντουλμεσίτ B' ανακαίνισε την Αγία Σοφία.
Η Πύλη προσπαθούσε να πείσει τους Ευρωπαίους πως η Οθωμανική Αυτοκρατορία άλλαζε την πολιτική της απέναντι στους αλλόθρησκους και η ανακαίνιση του λαμπρότερου χριστιανικού οικοδομήματος αποτελούσε μιας πρώτης τάξης απόδειξη για αυτή τη μεταστροφή της τουρκικής πολιτικής. Ο διάσημος Ελβετός αρχιτέκτονας Γκάσπαρο Φοσάτι επελέγη από τον Σουλτάνο για να επιβλέψει τις εργασίες ανακαίνισης, τον καθαρισμό από τους σοβάδες των ψηφιδωτών της Αγίας Σοφίας, την αποκατάσταση των σπασμένων μαρμάρων στα δάπεδα του ναού αλλά και την προστασία των χειρογράφων και των αρχείων .
Κάποιοι από τους Έλληνες φίλους του Φοσάτι, αξιωματούχοι της Πύλης, τον έχουν πληροφορήσει για τον θρύλο της τελευταίας λειτουργίας που διακόπηκε όταν στην εκκλησία εισέβαλε καβάλα στο άλογο του ο Μωάμεθ Β' ο Πορθητής και γι' αυτόν της μυστικής κρύπτης. Ο Φοσάτι, όπως συμπεραίνουν οι μελετητές του αρχείου του, ανακάλυψε την κρύπτη αλλά προτίμησε να κρατήσει το μυστικό για αυτόν. Ενώ οι σημειώσεις του για τις εργασίες που πραγματοποίησε στα δύο χρόνια που κράτησε η ανακαίνιση είναι σχολαστικότατες, μόνο σε ένα γράμμα του σε φίλο του μιλάει γενικά και αόριστα για ένα μυστικό δωμάτιο, το οποίο χρησιμοποίησε και ως γραφείο του. Το δωμάτιο αυτό ο Φοσάτι το ξανασφράγισε όταν έφυγε από τον ναό το 1849.
Το ξεχασμένο «μυστικό» δωμάτιο της Αγίας Σοφίας εντοπίστηκε τον Δεκέμβριο του 2005 όταν η νέα διευθύντρια του Μουσείου της Αγίας Σοφίας, Ζαλέ Ντεντέογλου, ρώτησε αν υπάρχει χώρος που να μην έχει ανοιχτεί και διέταξε να παραβιάσουν την κλειδαριά του συγκεκριμένου χώρου, μια και δεν υπήρχε κλειδί της πόρτας. Αποκαλύφθηκε τότε πως το δωμάτιο υπήρξε το εργαστήρι του Γκάσπαρο Φοσάτι. Λίγα έπιπλα και ορισμένα έγγραφα, όχι ιδιαίτερης σημασίας, σύμφωνα με τους ιστορικούς μελετητές πιστοποίησαν την ανακάλυψη και πυροδότησαν εκ νέου τον θρύλο.
Η τελευταία ορθόδοξη λειτουργία στην Αγία Σοφία
.jpg) Τον Ιανουάριο του 1919 δύο ελληνικές μεραρχίες που είχαν σταλεί στην εκστρατεία της Κριμαίας στάθμευσαν στην Κωνσταντινούπολη. Την εποχή εκείνη η Βασιλεύουσα βρισκόταν υπό «συμμαχική επικυριαρχία». Ο πατήρ Λευτέρης Νουφράκης υπηρετούσε στη Β' ελληνική μεραρχία. Όπως εκμυστηρεύτηκε στους συντρόφους του ο Κρητικός ιερέας από τις Αλώνες Ρεθύμνου «το όνειρο του ήταν να ακουστεί και πάλι ο λόγος του Θεού στην Αγία Σοφία». Την εποχή εκείνη η εκκλησία λειτουργούσε ως τζαμί και οι 4 άλλοι στρατιωτικοί, Φραντζής, Λιαρομάτης, Σταματίου και Νικολάου επισήμαναν στον ιερέα πως μια χριστιανική λειτουργία θα προκαλούσε τους Τούρκους.
Μπρος στην επιμονή του παπα-Λευτέρη οι τέσσερις άλλαξαν γνώμη. Με τη βοήθεια ένα Ρωμιού βαρκάρη κατέβηκαν από το πλοίο που μετέφερε τη μεραρχία τους και βρέθηκαν στην εκκλησία. Στον χώρο που βρισκόταν η Αγία Τράπεζα ο παπα-Λευτέρης τοποθέτησε ένα μικρό τραπεζάκι. Βάζει το πετραχήλι του και αρχίζει τη λειτουργία με ψάλτη τον ταγματάρχη Λιαρομάτη. Χρέη νεωκόρου εκτελεί ο υπολοχαγός Νικολάου.
Η εκκλησία σιγά σιγά γεμίζει από μουσουλμάνους που έχουν έρθει για τη δική τους προσευχή. Όπως εκμυστηρεύτηκαν στη συνέχεια ορισμένοι από τους πρωταγωνιστές, «οι Τούρκοι μας έβλεπαν χωρίς να ξέρουν πώς να αντιδράσουν αφού αυτό που συνέβαινε ήταν κάτι περισσότερο από απίστευτο για αυτούς». Οι 4 αξιωματικοί κοινωνούν και γίνεται η απόλυση. Κάποιοι από τους Τούρκους κινούνται εναντίον τους αλλά τους σταματάει ένας Τούρκος αξιωματικός που ζητάει από τους μουσουλμάνους να μην πειράξουν τους Έλληνες, διότι είναι μεγάλη αμαρτία αν χυθεί αίμα σε ιερό χώρο.
Οι Έλληνες τελικά κατάφεραν να διαφύγουν. Ακολούθησε έντονη διαμαρτυρία των συμμάχων στον Ελευθέριο Βενιζέλο για το συμβάν, ο οποίος με τη σειρά του επέπληξε τους τέσσερις Έλληνες αξιωματικούς.
Πηγή: ΤΑ ΝΕΑ, Σαββατοκύριακο 17-18 Οκτωβρίου 2009
Δείτε επίσης και το Ταξιδιωτικό αφιέρωμα στην Κωνσταντινούπολη
|
